Alejandro Rodríguez
Gutiérrez
I
Acaban de chegar as novas. Desta déronnos ben, morreron tres do monte e outros tres do chan. E xa non só é iso, nesa casa tiñamos boa parte da documentación da Federación e as consecuencias poden ser moi duras para nós. Todos estamos moi nerviosos, subimos a voz, enfrentámonos entre nós, non chegamos ás mans porque… non o sei, a veces penso que todo sería máis doado se foramos a entregarnos. Pero non, non podemos caer nas mans dos Guardias, eles serían peor con nós do que nós o somos con eles. Tódolos días chegan as novas do que lles pasa aos que caen nas mans deses desalmados. Agora xa me din conta, está a chegar a noite e, por primeira vez en xa moito tempo, e témome que ata dentro de máis tempo aínda, imos durmir nunha cama quente. Oio as brasas do lume e intento abrir os ollos, pero non podo.
Esperto e oio os berros, xa case non os lembraba, pero volven, están eiqui de novo. Todos dormen ben a gusto, non saben polo que paso. Aquela imaxe vén a min cada vez que podo durmir quente, non sei que hora será, é cedo, é moi cedo. Agora penso, pero non quero pensar naquelo, non podo. Pero penso.
É 5 de setembro, o verán está nese punto que xa case é outono, a claridade do abrente non é a mesma. Pero temos calor, moito calor. É coma un deses días nos que está preto a festa da Enciña, cando baixábamos ao campionato de tiro, pero este non vai a ser igual. Os prados ainda están moi verdes, as vasoiras secas, como a terra na que nos botamos, nin o mesmo orballo da mañá sufoca o calor que temos, e aínda está amencendo. As sete da mañá cortamos o camiño con pedras. E un carro, tamén puxemos un carro. Eu quedo xusto detrás dos matos, con outros cinco, e O Gafas, Chapa e Parra, quedan detrás do outro lado do camiño, temos os dous lados ben cubertos. Sabemos que o recadador vén nese coche de liña, o sabemos. E tamén sabemos que a parella da Guardia Civil baixa en Truchas, o sabemos perfectamente, levan máis de tres semanas facendo o mesmo, non pode fallar.
Chega o coche, dámoslle o alto e a orde de baixar a tódolos pasaxeiros, pero non baixan, e nos cada vez estamos máis nerviosos. E de repente, vémolo claro, os Guardias non quedaron na aldea, están dentro, e empezan as súas ráfagas, e nós, como é normal, respondémoslles, non ten nada que facer, están vendidos, as nosas ráfagas non lles deixan moverse, estamos moi ben parapetados. E os demais viaxeiros piden que paremos, que lles deixemos baixar do coche, a maioría son inocentes, e non terían que estar eiqui, pero eses desalmados non lles deixan saír. Os Guardias agora queren saír pola porta traseira, pensando que non os vemos, pero non son capaces a dar máis de tres pasos, as nosas ráfagas non lles deixan. E os berros, de repente os berros.
II
Gafas esperta, este home é do que non hai, non leva nin dúas horas durmindo e xa quere erguerse, dime que ten que escribir a nota do traidor antes de que a partida saia a por él, xa son moitos anos, moitos, os que pasaron, máis os guerrilleiros non o esquecemos, caeron dez compañeiros, dez loitadores da liberdade, coma nós, pero daquela a loita tiña máis sentido, daquela aínda estaba a guerra, aínda tiñamos soños de derrotar ao fascismo, agora xa vanse esgotando, as novas desde Europa son boas, a guerra xa rematou fai máis de dous meses, pero non penso que veñan a salvar a nosa República, non teñen o máis mínimo interese en nós, quedamos esquecidos polos europeos e pola maioría dos partidos, aos que nós votabamos.
Volve O Gafas e pónse a ler a nota “estes honrados traballadores non tiñan máis delito que defender un goberno legalmente constituido…”. Pero eu non lle fago moito caso, sigo co meu, cos berros, pero este home fala cada vez máis alto, e a tacha, e empeza de novo, “Cando no mes de novembro de 1937 un grupo de soldados da República trataba de poñerse a salvo das hordas franco-falanxistas…”. Esperta a todos, somos catro, e os esperta, e pídelles consello, “…entregounos aos asasinos máis grandes de todos os tempos, someténdoos aos maiores martirios, dándolles morte máis tarde…”. Xa a rematou, e emprendemos a marcha, mañá pola noite xa non estará vivo o maior traidor dos guerrilleiros do pobo.
Volven. Levábamos tres días coas súas noites de marcha, o traidor caiu, caiu coma o que era, un covarde, non era máis ca eso, un covarde, e sabía polo que o fomos a buscar, espero que levara todos estes anos sen poder durmir polo que fixo. Pero onte xa non poidemos máis, tiñamos aos Guardias moi preto, pero tivemos que montar o campamento, aínda que máis que campamento, e unha cama cuberta de matoxos, por abaixo, e por enriba de nós. E volven a espertarme, os berros están de novo na miña cabeza.
Subimos ao autobús, hai moitos feridos, sacámolos, logo sae o resto, e O Gafas e eu collemos ao recadador, poñémolo en situación, sabemos quen é, o que leva no maletín, e el sabe de moi boa tinta o que nós queremos, de feito creo que pensa que xa lle tocaba render contas ante nós. Fai o lacazán, pero aos cinco minutiños, abreo, estaba cheo, os recursos que imos ter con eses cartos non van a ser pequenos, os Guardias deberían empezar a ternos medo. No mesmo momento que collemos o diñeiro, escoitamos dúas ráfagas. Corremos ata o coche, e O Chapa cóntanos que un home déuse a volta e marchou a correr, e as dúas ráfagas foron do seu laranxeiro. Xa sabe que logo ten que dar explicacións, témolo todo moi controlado, o Estado Maior ten que ser firme, non se pode perdoar nada, a vida no monte é moi dura. Agora o home quedou no chan e non move nin un só músculo. Din os paisanos que se chamaba Benito e que era de Quintanilla de Yuso.
III
Como pasan os anos. Pasan e non pensamos neles, pasan coma unha tormenta no verán, apresa, fan ruído, pero marchan. Xa levamos máis de dez anos e seguimos no monte, esto non remata. Acaban de darme a nova. Caeu Parra. Non o podo crer, caeu Parra, o meu irmán, caeu nas mans do inimigo. Xa case o tiña, estaba moi preto de marchar para Francia, pero o colleron sen que se poidese defender. Seguro que foi o home da irmá, tiñamos que ir buscalo, pero Tarragona queda moi lonxe. Non podo quitarmo da cabeza, levábamos xuntos dende o 37, cando marcháramos para Asturias, e logo, cando caeu a fronte veu con nós para a Cabrera, sabía o que lle esperaba se ía para León, para súa casa. Non o podo crer, caeu un dos máis grandes guerrilleiros nas mans dos fascistas, e ten que estar pasándoas canutas, os interrogatorios teñen que ser mortais e se aínda segue con vida, caeralle pena de morte. Seguro. Paseo pola aldea, xa é noite, e é moi escura, case nin vexo tres pasos por diante de min. Parra. O meu irmán. Pero a vida segue, temos que seguir loitando, aínda que xa non loitemos polo mesmo de antes, os montes xa están case sen xente, agora loitamos máis pola vida mesma. Penso nos vellos tempos, cando tiñamos a Federación, todo era diferente, os Guardias respetábannos. E, como se fora o mesmo día, volve o mesmo, a mesma imaxe, sempre volve. Aquel día quedou marcado na miña memoria. Vin cousas peores nos anos que levo no monte, pero aqueles berros non os quito da cabeza, non os quito, e só veñen a min cando algo vai mal. É coma un trauma.
Reunímonos detrás do coche, os pasaxeiros e os feridos quedaron diante. Temos que decidir o que facemos, uns pensan que aos máis graves temos que aliviarlles a dor que lles provocamos e rematalos. Outros que o que temos que facer é marchar ao monte, a toda presa e sen mirar cara atrás. Os berros poñen nerviosos aos pasaxeiros, o sacerdote que viña no coche quere calmar ás mulleres, que son as que máis choran, non deixaron de facelo dende que sairon do autobús. Seguro que xa se botaron a chorar nada máis que detivemos ao autobús. Non chegamos a ningún acordo, xa levamos máis de dez minutos sen facer nada, ata que O Gafas danos as ordes, aos pasaxeiros dilles que se boten ao chan e que nin se lles ocorra mirar para onde saímos, aínda que non nos importa, cambiaremos o rumbo en canto non estemos a súa vista. Nós nos xuntamos, as ordes son claras, os catro primeiros marchan para Ferradillo, eu, Gafas, Parra, Chapa e Tameirón imos para Casaio, son os lugares máis seguros e os dous quedan ben lonxe de eiqui, cando a Guardia Civil queira vir por nós xa teremos feita boa parte do camiño. Comezamos a marcha, saímos todos á vez, pero Gafas comeza a berrar, Liebre deu a volta, non sabemos o que fai. Vai cara aos pasaxeiros e agarra ao crego, e ponse a falar con el. Saca a pistola de man. Dispáralle. E agora o remata. Terá que responder ao Consello de disciplina, as cousas non se fan de calquera xeito, e moito menos por impulsos, se fora así a loita non tería moito sentido, somos o Exército do pobo.
IV
O verán xa está a volta da esquina. Onte foi primeiro de maio, aínda me lembro da manifestación que fixemos no 36 en Ponferrada. Nas rúas non collía máis xente, nunca vin tanta xente xunta, baixara a maioría da xente da conca mineira e todo era unha festa, os sindicatos daban o xantar aos afiliados, os partidos daban discursos nas prazas… Pero agora o final non queda moi lonxe, na partida quedamos sete, e unha é muller e tamén está Cañueto, que non leva nin dúas semanas con nós, nin ten laranxeiro, só lle deixamos unha pistoliña pequena, para que faga algo se temos un encontro coa Brigadilla. Onte baixamos a Salas, Alida quería ver aos nenos, xa levaba case medio ano sen baixar a velos. Os outros marcharon, foron co Asturiano, o pobre non sei se sairá desta, está tuberculoso perdido e coa mala alimentación que levamos as cousas non son moi doadas se collemos algunha enfermidade. Xa sairon onte á tardiña, en catro días temos que reunirnos en Ferradillo. Espero que non nos atopen os Guardias, eu só non podo defender aos tres. Collo un caderno, intento escribir, pero éme imposible, xa só penso nos berros, outra vez os berros. Non podo con eles. Non sei porque hoxe os teño na cabeza, as cousas nos ultimos días están máis quedas, parece que os Guardias levan uns días libres…
Foi ao subir o coche, non o penso nunca, non sei porque hoxe si. Foi ao subir ao coche. Cando acabamos cos Guardias sacamos á xente, pero unha muller quedou dentro. Gafas ordeanos a Parra e a min subir a por ela e baixala. A muller está queda, non di nada, achegámonos a ela polas costas, en silencio, pero facendo o suficiente ruído para que nos escoite. Eu vou diante, e ao chegar a súa altura, vexoa. Non debe ter máis de tres anos e a muller debe ser a nai. É coma se quedase durmida nos brazos da nai. Pero o sangue que non lle deixa de caer polo cabelo non deixa lugar a dúbidas. Morreu, a nena morreu. A muller tamén está como morta, pero ela non, os ollos abertos e a súa cara de medo tampouco deixan lugar a dúbidas. Seríamos nós? Pois claro, non ían disparar os Guardias á nena desde dentro. Fomos nós, pero a culpa non é nosa, a culpa é da maldita guerra e de quen a provocou, Franco, el é o único culpable da morte da nena, e da dos Guardias, só el. A movemos para ver se pode reaccionar. Non pode. Quitámoslle a nena dos brazos, para que baixe do coche. E empeza, empezan os berros máis fortes que oín na miña vida, os berros que están presentes na miña cabeza dende xa case nove anos. Nin as bombas dos franquistas soaban máis cando estivemos en Asturias. Os berros, os berros dunha nai que perdeu a filla. “A dor máis forte que o ser humano sente na vida é a perda dun fillo”. Dixoo a miña nai cando eu tiña cinco anos, cando morreu Alicia, pero non o esquecín, a dor da miña nai era coma o daquela muller.
Xa amenceu, o día vai quedar moi claro, e teremos calor, seguro que hoxe o teremos. Vou cara o chan, séntome nunha pedra e dígolle a Alida que vaia a polo almorzo. Cañueto quere falar, pregúntame pola xente das aldeas, pola xente que aínda ten as portas abertas para nós, pero eu non lle conto nada, xa terá tempo de velo cos seus ollos. Marcha polas miñas costas. Escoito unha carabina. É coma a miña. Collo outra vez o caderno e comezo a escribir: “As pontes do mal paso, 2 de maio de 1951”. Carga a carabina e quero dar a volta…
Alejandro Rodríguez Gutiérrez
es de Pardollán,